TÜRK MÜZİĞİ SÖZLÜĞÜ

A B C D E F G H I K L M N O P R S T U V Y Z

Bâd-ı Sabâ

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Bâd-ı sabâ

Ankara dolaylarında icrâ edilen bir oyun havası. 2 süreli bir usûl kalıbına sahip olup ağır başlı bir harakate sahiptir.

Baget

Orkestra şefinin orkestrayı yönetirken kullandığı, uzunluğu tercihe göre değişen değnek, çubuk.

Bağ

Seslerin ya da notaların birbirine bağlanarak, bir nefeste (bir anlam bütünlüğü içinde) okunması/çalınması gerektiğini gösterir. Bkz. Bağlı.

Bağda (=beste)

Türkçe'de "beste"nin karşılığı olarak önerilmiş olan terim.

Bağdar (=Besteci)

"Bağda" terimine istinaden "besteci" terimi için de "bağdar" kelimesi önerilmiş ancak her iki terim de az sayıda müzisyen ve müzik bilimci tarafından benimsenmiştir.

Bağır sesi

Böğür ve bağırsakların üstündeki kasların ciğerlere en alttan basınç yapması sonucu kadın veya erkek sesinin gür bir şekilde çıkması.

Bağlama

Gövdesi armudi, uzun saplı, tezene adı verilen bir araç veya sadece el ile çalınan telli halk çalgısı. Sapına bağlanan perde bağlarından ötürü bu ismi aldığı rivayet edilir. Türkiye'nin hemen her yöresinde kullanılmaktadır. Yörelere göre değişen çalım teknikler bulunur ki bunlara "Tavır" adı verilir. Anadolu'da bağlamayla birlikte saz adı da sıkça kullanılır. Bkz. Saz.

Bağlama Ailesi

Çeşitli boyutlardaki bağlamaların oluşturduğu çalgı ailesi. Çok çeşitli isimlerle anılsa da çoğunlukla, büyükten küçüğe doğru; Divan, Bağlama, Tambura ve Cura isimleriyle bilinirler.

Bağlama Düzeni

Daha çok Batı Anadolu Türkmenleri ile Alevi-Bektaşî toplulukları arasında yaygın olan çalgı akordu. Alt tel (la), orta tel (re), üst tel (mi) seslerine akort edilir.

Bağlamak

Türkü yakmak, beste yapmak.

Bağlantı

Türkülerin asıl güftelerinin arasında yer alan söz ve ezgi kümesi. Nakarat, kavuştak da denir.

Bağlı

Notaları, akorları birbirine bağlı, bitişikmiş gibi icrâ etmeyi öngören terim. Nota üzerinde kısaca leg. yazılarak gösterilir. Legato (it.). Ayrıca bkz. Son derece bağlı.

Bağrıyanık

Elazığ yöresinde okunan bir uzun hava.

Bağsız

Tanelemece. Notaları birbirinden ayrı şekilde kesik biçimde duyurmak. Staccato (it.).

Bahâr

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Bahâriye

Klâsik Türk müziğinde baharı tasvir eden sözler üzerine bestelenen bir müzik çeşidi. Bu türde bestelenen eserlerin sözlerinde dönemin padişah veya devlet adamlarının isimlerinden övgüyle bahsedilir ve eser o kişilere sunulur.

Bahr-i Nâzik (=Evc-i bahr-i Nâzik)

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Bazı teorisyenler günümüze ulaşmış olan eserlerden hareketle bu makamın, Segâh dizisi ya da Segâh dizisinin bir parçasına geçki yapılmış bir Hicâz makamı olduğunu belirtmektedir.

Bakiyye

Klâsik Türk müziğinde iki ses arasındaki 4 komalık mesafeye verilen isim.

Bakiyye bemolü

Klâsik Türk müziğinde iki ses arasındaki 4 komalık mesafeyi pest yöne doğru belirten bakiye işareti çeşidi.

Bakiyye diyezi

Klâsik Türk müziğinde iki ses arasındaki 4 komalık mesafeyi tiz yöne doğru belirten bakiye işareti çeşidi.

Balaban

Azerbaycan dolaylarında çalınan bir üflemeli halk çalgısı. Balaban Türkiye'deki Mey ve Ermenistan'daki Duduk' a büyük benzerlik gösterir.

Bam Teli

Kalın ses veren tel.

Banda (=Bando)

Üflemeli ve vurmalı çalgılardan oluşan mızıka takımı.

Bar

Kuzey Doğu Anadolu yöresinde oynanan bir halk oyunu ve bu oyuna eşlik eden ezgi.

Bar Havası

Bar oyununa eşlik eden ezgi.

Barak Ağzı

Gaziantep'in güney doğusunda yaşayan Türkmen aşiretlerinden biri olan Barakların uzun hava söyleyiş biçimi.

Barak Havası

Barakların müzik kültürü içinde yer alan özgün repertuar.

Barana

Balıkesir ve çevresinde müzikli ve oyunlu eğlence, toplantı. Bu tür eğlence toplantılarında repertuar özgün bir biçimde sıralanır. Bu bir tür suiti andıran sıralanıştır ki, eğlenceye yönelik her tür toplantıda böylesi bir repertuar sıralanışı vardır.

Barana havası

Baranalara özgü özel dağarcık.

Basamak

Bkz. Abanık.

Basık (=Alçak)

Hafif, yumuşak bir icrâyı öngören terim. Kuvvetli'nin tersi. Piano (it.).

Basıntılı sesler

Ses veya çalgı icrâsında üzerlerinde sıkıca vurgulama yapılması gereken sesler. Basılgan da denilir.

Basit

Sade ve basit bir ifade ile. Schietto (it.).

Basit aralık (=Katsız, =yalın aralık)

Bileşik aralığın tersi. Genişliği bir tam oktavı aşmayan aralık, basit aralıktır. Bkz. Katlama.

Basit Isfahân

Klasik Türk müziğinde kullanılan basit makam. Karar sesi dügâh (la), güçlü sesi nevâ (re)'dır. Çıkıcı-inici bir seyir özelliğine sahiptir.

Basit Makam

Klâsik Türk müziğinde yer alan bir makam çeşidi. Teorisyenler bu çeşidi makamların oluşum şekillerini göz önünde bulundurarak meydana getirmişlerdir. Buna göre, bir makamın basit sayılabilmesi için bir tam dörtlü ile tam beşlinin veya tam beşli ile tam dörtlünün birleşiminden oluşan sekiz seslik bir diziye sahip olması ve güçlü sesinin dörtlü ile beşlinin birleştiği yerdeki sese denk gelmiş olması gerekmektedir. Türk müziğinde Çârgâh, Bûselik (inicisi Şehnâz-Bûselik), Kürdî, Rast, Uşşâk (inici-çıkıcısı Beyâtî), Nevâ (inicisi Tâhir), Hümâyûn, Hicâz, Uzzâl, Zîrgûleli Hicâz, Karcığar, Basit Sûz'nâk, Hüseynî (inicisi Muhayyer) olmak üzere 13 adet basit makam bulunmaktadır.

Basit ölçü

Vuruşları ikişerli yani ikişere bölünebilen ölçüdür.

Basit Usûl

Klâsik Türk müziğinde kullanılan bir usûl çeşidi. Teorisyenler bu çeşidi usûlleri oluşturan en küçük usûl parçasını ya da birim usûlü göz önünde bulundurarak oluşturmuşlardır. Buna göre, iki süreli Nîm Sofyân usûlü ile üç süreli Semâî usûlü tüm usûllerin oluşumunda yer alan basit usûllerdir.

Baskı

Klavyeli ya da telli çalgılarda parmakların klavyeye veya tellere yayın baskı yapması. Bu baskının derecelerine göre kuvvetli ya da yumuşak farklı sesler elde edilir.

Başeksik

Eksik ölçü, nâ-tamam ölçü, dış ölçü, önel, anakruz. Bir parçanın girişinde hamle etkisi uyandıracak şekilde kesik tutulmuş ölçü parçası ya da parçanın ilk ölçüsünün eksik başlaması.. Auftakt (alm.)

Başkemancı

Orkestrada birinci keman grubunun en önünde oturan, bu grubun başında olan solo kemancı.

Başlantı

Kanon ve füg temasının müzik eseri içerisindeki ilk duyuruluşu. Buna öncü, dux ya da kılavuz da denir.

Başlık

Donatım. Bkz. Donanım.

Başolgu

Bir operada veya büyük bir müzik eserinde asıl konuyu meydana getiren başlıca olgu. Aksiyon.

Baş Övme Havası

Düğünlerde gelinin iyi ve güzel özelliklerini dile getiren türkü, mânî.

Başpâre

Türk müziğinde kullanılan bazı kamış gövdeli çalgıların ağız kısmına takılan parça. Fildişi, boynuz ve abanoz, pelesenk gibi çeşitli ağaçlardan yapılır.

Baş sesi

Erkek sesinin normal ses bölgesinin dışında, daha tiz bölgelerde, kadın sesine yakın sesler çıkartması ve bunu yapabilmek için başvurulan yöntem. Falset. Bkz. Kafa sesi.

Baş-Taksîm

Klâsik Türk müziğinde çalgı müziği kategorisine giren taksîm çeşidi. Dinleyiciyi peşrevin makamına hazırlamak için peşrevlerden önce icrâ edilir. Dolayısıyla makam bakımından çalınacak peşrev ile aynı özellikleri taşır.

Baştan işareti

Türlü biçimlerde olan, fakat en çok "S" gibi çizilen nota işaretidir. Parçanın biri önce, diğeri sonraki iki noktasında iki kere yer alarak, ikinci konulduğu yerden ilk bulunduğu noktaya geçilir. Baştan işareti, böylece o karşı işaretten parçaya veya parça kısmına tekrar başlanılmak gerektiğini bildirir. İşaretli noktadan yapılan tekrarlanış "Fin" kelimesinin bulunduğu yere kadar sürer.

Batak

Klâsik Türk müziğinde Karabatak tarzında çalınan eserlerde, bir çalgının tek başına çalacağı partiye verilen isim.

Bayâtî (=Beyâtî)

1. Klâsik Türk müziğinde bugünkü nîm hisâr sesine Safîyüddîn Urmevî'nin Edvâr'ında verilmiş olan isim.
2. Klâsik Türk müziğinde kullanılan basit makam. Dügâh (la) sesi üzerinde (yerinde) bir Uşşak dörtlüsüne nevâ (re) sesi üzerine aktarılmış bir Buselik beşlisinin eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Uşşak makamı ile benzerlik göstermekle birlikte, bazı özellikleri ile Uşşak makamından ayrılır. Çıkıcı-inici bir seyir özelliğine sahiptir. Karar sesi dügâh (la), güçlü sesi nevâ (re)'dır. Asma kararları, Uşşak makamında olduğu gibi segâh (koma bemolü almış si) sesi, Segâh ve Ferahnâk beşlisi, Segâh üçlüsü ve Beyâtî makamını Uşşak makamından ayıran nevâ (re) ve çargâh (do) sesleri ile nevâ sesi üzerine aktarılmış Hicâz ve çargâh sesi üzerine aktarılmış Nikrîz çeşnileridir.

Bayâtî Arabân

Klâsik Türk müziğinde kullanılan Bayâtî makamı çeşidi. Nevâ sesi üzerinde bir Zîrgûle'li Hicaz dizisine -ki buna Arabân dizisi de denir- dügâh (la) sesi üzerindeki (yerinde) Bayâti dizisinin eklenmesiyle meydana getirilmiştir. İnici bir seyir özelliğine sahiptir. Karar sesi dügâh (la), güçlü sesleri muhayyer (la) ve nevâ (re)'dir. Asma kararları, gerdâniye (sol) sesi üzerine aktarılmış Bûselik, nevâ (re) sesi üzerine aktarılmış Zîrgûle'li Hicâz, Hicâz ve Bûselik, çargâh (do) sesi üzerine aktarılmış Nikrîz ve segâh (koma bemolü almış si) sesi üzerine aktarılmış Segâh veya Eksik Ferahnâk çeşnileri ile segâh sesi üzerinde Segâh üçlüsüdür.

Bayâtî-Arabân-Bûselik (Arabân-Bûselik)

Klâsik Türk müziğinde kullanılan Bayâtî makamı çeşidi. Bayâtî-Arabân makamının dizisine bir
Bûselik dörtlüsü veya beşlisinin eklenmesiyle meydana getirilmiştir. İnici bir seyir özelliğine sahiptir.

Bayâtî Arabân Kürdî

Bayâtî-Buselik

Klâsik Türk müziğinde kullanılan Bayâtî makamı çeşidi. Zekâî Dede Efendi (1825-1897) tarafından Bayâtî makamının temel dizisine, Bûselik dörtlü veya beşlisinin eklenmesiyle meydana getirilmiştir.
Karar sesi dügâh (la), güçlü sesleri nevâ (re) ve hüseynî (mi)'dir.

Bayâtî-Hisâr

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Bayâtî makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Bayâtî-Isfahân

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Bayâtî makamı çeşidi. Azerî müziğinde kullanılmaya devam edilmiştir.

Bayâtî-i Rûy-i Acem

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Bayâtî makamı çeşidi.

Bayâtî-Kürdî

Türk müziğinde kullanılmış Bayâtî makamı çeşidi. Bayâtî makamının temel dizisine Kürdî dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Azerî müziğinde kullanılmaya devam edilmiştir.

Bayâtî-Sultânî

Klâsik Türk müziğinde kullanılan Bayâtî makamı çeşidi. Karar sesi dügâh (la)'tır. Arap müziğinde kullanılmaya devam edilmiştir.

Bayâtî-Şîrâz

Klâsik Türk müziğinde kullanılan Bayâtî makamı çeşidi. Daha ziyade halk müziğinde kullanılan bir makamdır.

Bayım

Senkop. Ezgi içinde ritmin kuvvetli ve zayıf vurgularının yer değiştirmesiyle oluşan özel ritmik versiyon.

Bayram Salâtı

Bkz. Salât.

Beg (=Bey) Havası

Harput mayasının diğer ismi.

Bek

Klarinet ve saksofonun ağızlık olarak kullanılan kısmı için kullanılan terim.

Bekar

Diyez veya bemolle değişime uğramış bir notanın öncesine konularak o diyez veya bemol işaretinin etkisini gideren, böylelikle o notayı natürelleştiren (doğal haline getiren) işaret. Naturel.

Bektâşî Devr-i Revânı

Klâsik Türk müziğinde kullanılan 13 süreli küçük usûl. Sofyân, Türk aksağı ve Sofyan usûllerinin birleştirilmesiyle meydana getirilmiştir. Daha çok Bektâşî müziğinde kullanılmakla birlikte, kimi türküler de bu usûlle ölçülmüştür.

Bektaşî Divanisi

Kuzey Doğu Anadolu'da yaygın âşık makamlarından olan bir divan türü.

Bektaşî Makamı

Elbistan dolaylarında yalnız çalgı ile çalınan sözsüz ezgi. Cemlerde diğer ezgiler çalınmadan bu ezgi öncelikli olarak çalınır. Bu yöre halkı bu ezgiye kutsiyet izafe etmişlerdir.

Bektaşi Müziği

Bektaşî tarikatına mensup toplulukların kendi ses kültürlerini yansıtan müzik türü. Bu türün kapsamı son derece geniş olup, onlarca çeşidi, özel makam ve ritim kullanımını bünyesinde barındırır. Türk müziğinde Mevlevî müziği ile birlikte en önemli tarikat müziği türüdür. Bektâşî tarîkatının ;"Âyîn-i Cem" adı verilen toplantılarında yer alan bu müzik özellikle İstanbul merkez olmak üzere Anadolu'nun bazı kesimleri ve Trakya'da (Balkanlar da buna dahil edilebilir) yaşayan, yerel müziklerden etkilenmiş, üslûp olarak halk müziğini taklit etmiştir. Kullanılan çalgılar şehir merkezlerine gelindiğinde Klâsik Türk Müziğinin çalgıları iken köy ve kasabalarda bağlama, dîvan, tanbura, cura başta olmak üzere keman, kabak kemâne gibi yerel çalgılara dönüşür.

Bektâşî Raksânı (=Raksân)

Klâsik Türk müziğinde kullanılan 15 süreli küçük usûl. Diğer bir adı "Raksân" usûlüdür. Semâî,
Türk Aksağı, Sofyan ve Semâî usûllerinin birleştirilmesiyle meydana getirilmiştir. Bektâşî nefeslerinde, bazı ilâhîlerde ve halk müziğinde sıkça rastlanır.

Bektaşi Raksı

Bkz. Raks

Belik

Arıza, uğram, değişim.

Bemol

Önüne konduğu notanın sesini yarım ses pestleştiren (kalınlaştıran) işaret.

Bend-i Buselik

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam. Sâdeddin Heper tarafından meydana getirilmiştir.

Bend-i Hisar

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam. Ahmet Avni Konuk tarafından, Hisâr-Bûselik makamının dizisine yegâh (re) sesi üzerinde (yerinde) bir Sultânî Yegâh dizisinin eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Karar sesi yegâh (re), güçlü sesleri hüseynî (mi) ve dügâh (la)'tır. İnici bir seyir özelliğine sahiptir.

Bengi

Balıkesir dolaylarında erkekler tarafından oynanan bir zeybek çeşidi ve bu oyuna eşlik eden ezgi.

Bent

Halk şiirinde en az iki mısradan oluşan söz kümesi, asıl sözün söylendiği kısım.

Berefşân

Klâsik Türk müziğinde kullanılan 32 süreli büyük usûl. İki adet Yürük Semâî usûlü ile beş adet Sofyân usûlünün birleştirilmesiyle meydana getirilmiştir. Beste, kâr, peşrev gibi büyük formlarda sıkça rastlanır.

Beste

1. Bestelenmiş müzik eserine verilen ad; parça. Genelde bestecisi tarafından bir bilinç ve birikim sonucunda yapılan -herhangi bir formdaki- müzik eseri olarak tanımlanmasına karşın; halk arasında, müzik eseri, türkü, ezgi anlamında kullanılan terim.
2. Klâsik Türk müziğinde önüne eklendiği makamın sonunda Irâk dörtlüsünün olduğunu belirten kelime.
3. Klâsik Türk müziğinde kullanılan, din dışı, sözlü form. Beste, gazel tarzında yazılmış dört mısralı şiirler üzerine bestelenmiştir. Bu özelliğinden dolayı "dörtlü" anlamındaki "Murabba" adıyla da anılır. Dörtlünün her mısrası Zemin-hâne, Nakarat-hâne, Miyân-hâne ve Nakarat-hâne adlarını alır. Genellikle büyük usûllerle ölçülmüşlerdir.

Besteci

Kompozitör, bağdar, müzik yazan kişi.

Beste Devr-i Revânı

Klâsik Türk müziğinde kullanılan 26 süreli büyük usûl. Türk Aksağı, iki adet Sofyân, Türk Aksağı ve yeniden iki adet Sofyân usûlünün birleştirilmesiyle meydana getirilmiştir. Itrî'nin Nevâ Kâr'ı bu usûlle ölçüldüğü için, "Nevâ Kâr Usûlü" olarak da adlandırılır.

Beste-Hicâz

Klâsik Türk müziğinde kullanılan Hicâz makamı çeşidi. Hicâz makamının temel dizisine Irâk dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Bazı teorisyenler bu makamın Rahât'ül-Ervâh makamı ile aynı özellikleri taşıdığını belirmektedir.

Beste-Hisâr

Klâsik Türk müziğinde kullanılan Hisâr makamı çeşidi. Hisâr makamının temel dizisine ırak (bakiye diyezi almış fa) sesi üzerine aktarılmış bir Segâh dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir.

Beste-Isfahân

Klâsik Türk müziğinde kullanılan Isfahan makamı çeşidi. Dügâh sesi (la) üzerinde (yerinde) Isfahân makamı dizilerinden herhangi birine, ırak (bakiye diyezi almış fa) sesi üzerinde bir Segâh dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Çoğunlukla inici- çıkıcı ve bazen çıkıcı bir seyir özelliklerine sahiptir. Karar sesi ırak (bakiye diyezi almış fa), güçlü sesleri nevâ (re) ve dügâh (la)'tır. Asma kararları, segâh (koma bemolü almış si) sesi üzerinde Segâh ve Eksik Ferahnâk beşlisi, Segâh üçlüsü, dügâh (la) sesi üzerine aktarılmış Uşşâk ve Rast çeşnileri ile dügâh sesidir.

Bestelemek

Müzikal eser yaratma faaliyeti. Yalnızca ezgi üretmek biçiminde olabileceği gibi, bir sözü bir ezgiye veya bir ezgiyi bir söze uyarlamak anlamına da gelir. Buradaki uyarlama işleminde geleneksel kültürün belirlediği kalıplar esas alınır. Bunun dışında kişilerin iradesi çok fazla etkin değildir.

Beste-Nevâ

Klâsik Türk müziğinde kullanılan Nevâ makamı çeşidi. Tanbûrî Abdülbâkî Gökçek tarafından Nevâ makamının temel dizisine Irâk dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir.

Bestenigâr

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam. Dügâh (la) sesi üzerindeki Sabâ makamı dizisine ırak (bakiye diyezi almış fa) sesi üzerinde bir Segâh dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Çoğunlukla inici-çıkıcı ve bazen çıkıcı bir seyir özelliğine sahiptir. Karar sesi ırak, güçlü sesleri çargâh (do), dügâh (la) ve segâh koma bemolü almış (si)'tır.

Bestenigâr-Hisârek

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Bestenigâr makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Bestenigâr-ı Atıyk

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Bestenigâr makamı çeşidi. Karar sesi dügâh (la)'tır.

Bestenigâr-ı Kadîm

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Bestenigâr makamı çeşidi. Karar sesi segâh (koma bemolü almış si)'tır.

Beşirî

Urfa, Elazığ ve Kerkük'te söylenen bir uzun hava türü.

Beşleme (=Kentole)

Aynı cinsten 4 notanın süre değerine ait olan 5 notadan oluşan küme.

Beşli

1. Diatonik gamın beşinci derecesi.
2. Beş dereceli aralık. En kalın sesi ile en ince sesi arasında beş adet dereceye sahiptir. Örn: do-sol gibi. Tam beşli, eksik beşli, artık beşli, alt-eksik beşli ve üst-artık beşli şekillerinde görülür.

Beşliler

Klâsik Türk müziğinde makam dizilerini meydana getiren beş sesten mürekkep kalıp dizilere verilen isim. Çârgâh, Bûselik, Kürdî, Rast, Hüseynî ve Hicâz beşlileri basit makamların oluşumunda temel faktör olan tam beşliler; Segâh, Müsteâr, Hüzzâm, Nikrîz, Pençgâh, Ferahnâk ve Nişâbur beşlileri ise aralık ilişkileri bakımından ayrı bir kategoride yer alan ve birleşik makamların oluşumunda yer alan dörtlülerdir.

Beşliler Çemberi

Tonal müzikte majör ve minör dizilerin içerdiği tonalite sistemini açıklamak ve öğretmek amacıyla hazırlanmış olan çizelge.

Beyit

İki mısradan oluşan şiirsel bütün, bent. Daha çok divan edebiyatı bünyesinde kullanılırsa da halk edebiyatı türleri içinde de zaman zaman yer almıştır.

Betikçe

Opera metni. Bkz. Sözet, Sözetçi.

Beyaz Ses

Ak, açık, donuk, duru ses, tok olmayan ses.

Beyne'l-Bahreyn

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış bir birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Bezen notaları

Süslemeler, bezentiler, bezek. Halk müziğimizde ezgiyi oluşturan seslerin üzerine ya da altına, süsleme amacıyla eklenen bir ya da birkaç ikincil ses için kullanılan tâbir.

Beyzâ

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış bir birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Bezmârâ

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış bir birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Bezm-i Tarab

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam. Nihâvend makamının temel dizisine Sabâ makamı dizisinin ilk beşlisinin eklenmesiyle meydana getirilmiştir. (Bkz. Sabâ) Karar sesi rast (sol), güçlü sesleri nevâ (re), çargâh (do) ve dügâh (la)'tır.

Biçim

Oluşturduğu bütünlükle bir müzik eserine estetik yapı özelikleri kazandıran kompozisyon modeli, bestenin yazarının zihninde tasarladığı inşa planı. Form, şekil.

Bilür (=Bülür)

Doğu Anadolu'da kullanılan dilli ve dilsiz kaval çeşitlerine verilen isim.

Birden kuvvetli

Müzik normal ya da hafif bir nüansla icrâ edilmekteyken birden kuvvetli bir ifadeye geçilmesi. Kısaltılmışı: Forzato (it.).

Birdenbire

Aniden. Subito (it.).

Birdenlikle

"Ardıl" ve "dizin" tabirlerinin aksine olarak "hemzamanlık" ifade eder.

Birim

Bir ölçü içindeki zaman kesitidir ki, zamanın bütünü tutarındaki "tek" nota şeklinden ibarettir. Buradaki "zaman"dan kastedilen, her bir vuruşa karşılık gelen süredir.

Birleşik Usûl

En az iki ana usûlün yan yana gelmesinden oluşan usûl birleşimi. Klasik Türk Müziğinde 2 ve 3 süreli usûllerin birleşiminden doğan bu ölçü biçimi, halk müziğinde 5-9 arasında çeşitli düzüm biçimleriyle örülmüş usûller olarak karşımıza çıkar.

Birleştirim

Nota yazısında değerleri aynı olan çeşitli kısa notalar yanyana düşünce, çengelleri sayısındaki yatık çizgilerle birleştirilirler; yani notaların kuyrukları bu çizgilere değip, çengeller atılır. Bu çizgilere "birleştirimler" ismi verilir.

Birlikte

Topluca çalıp söyleme anlamında kullanılan tabir.

Bis

1. "İki defa" anlamına gelen latince bir söz. Bir müzik parçasının veya yalnız bir kısmının durulmadan iki kere çalınmasını haber veren kısaltma tâbiridir. Bir ölçünün tekrarlanacağına da delâlet edebilir.
2. Konser veya tiyatro salonunda dinleyiciler veya seyirciler bis istediğinde hem beğenilerini göstermiş, hem de çalınan parçayı bir kez daha dinlemek istediklerini ifade etmiş sayılırlar.

Bişkur

Kırım ve Kazan Türklerinin kullandığı bir çeşit ney.

Bitiş

Bir müzik cümlesinin sonu ki düğüm de denebilir. Bkz. Durgu, karar, kadenz. Final, bitirmelik.

Bitiş Sesi

Karar perdesi, tonik.

Bitonalite

İki tonluluk. İki ayrı tonaliteyi birlikte kullanmak.

Boğaz

Gırtlak.

Boğaz Gaydası

Bir elin işaret ve orta parmaklarını boğazın yanına bastırarak ses çıkartılması sonucu elde edilen ezgi. Bu tür müzik uygulamaları daha çok Teke yarımadasında rastlanan bir tarzdır. Daha çok çobanlık yapan genç kızlar tarafından icrâ edilir.

Boğma

Bağlamada üst telin baş parmak, orta ve alt telin yüzük ve işaret parmağı ile sıkıştırılması ile yapılan çalma tekniği.

Boğuk

Kısık, derinden gelen ses.

Bolâhenk

Türk müziğinde kullanılan bir düzen (akort çeşidi). Bu düzen, dügâh (orta sekizlideki la) sesinin nevâ (tiz sekizlideki re) sesi kabul edilmesi üzerine kurgulanır.

Boş saymak (=Boşa saymak)

Birlik es, sus.

Boş tel

Parmak basılmayan açık tel.

Bozlak

Daha çok orta ve Güney Anadolu'da rastlanan serbest tartımlı bir ezgi türü; uzun hava. Bozlaklar işledikleri konulara ve ezgi yapılarına göre çeşitli isimlerle anılırlar: Kırat Bozlağı, Türkmen Bozlağı, Aydost Bozlağı vd.

Bozlak Düzeni

Daha çok Orta Anadolu Abdalları arasında yaygın bir bağlama düzeni, akort sistemi. Alt tel (la), orta tel (la), üst tel (sol) sesine akortlanır.

Bozlamak (=Bozulamak)

Acı acı bağırmak, feryat etmek. Bozlak terimini bu fiilden türediği rivayet edilir.

Bozuk

Bağlama ailesinden bir çalgı. Anadolu'da günümüzde unutulmuş bir çalgıdır. Daha çok Orta ve Güney Anadolu'da kullanıldığı rivayet edilir. Yunanistan ve Ege adalarında yaygın olan Bozuki/Buzuki çalgısıyla ismen bir benzerliği olmasına karşın, önemli yapısal farklılıklar içerir.

Bozuk Düzeni

Bozuk adlı çalgının akort düzenine verilen isim.Alt tel (la), orta tel (re), üst tel (sol) seslerine akortlanır.

Bölüm

Kısım, seksiyon anlamına gelen bu kelime, orkestradaki çalgıların bölünmesinde kullanılır.

Bölünüm

Bir notanın değerinin bölümleri. Notanın değeri eğer iki eşitliğe ayrılabiliyorsa bölünüm "ikişerli"dir. Noktalı değerle "üçerli" olur. Çünkü arttırma noktası, notanın uzunluğunu yarı değeri kadar uzatmıştır.

Buci Kopuz

İnce sesli kopuz.

Buhârî

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Bulgarı(i)

Bağlama ailesinde küçük boylu çift telli, el ve tezene ile çalınan bir çalgı. Kelimenin Bulgarların kullandığı bağlamadan geldiğini savunan bir görüş olduğu gibi, Orta Toroslardaki Bulgar (Bolkar) Dağlarının çevresinde yaygın olmasından hareketle bu ismi almış olabileceğini savunan görüş de vardır.

Bulgarı Düzeni

Alt tel (la), üst/orta tel (mi) sesini veren akort sistemi.

Buluş

Motif veya tema olarak kullanılan müzik fikri ve çizgisi.

Bunkar

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış bir telli çalgı. Akşemseddîn-zâde Hamdullâh Hamdî Çelebî'nin oğlu Şemsî Çelebî tarafından icâd edilmiştir.

Burgu

Telli çalgılarda sapın üst kısmında yer alan ve tellerin bağlandığı küçük parça. Kulak, burgaç.

Burguluk

Telli çalgılarda sapın üst kısmında, burguların yer aldığı kısım.

Burıngı Ölüng

Kırgızlarda şarkı anlamında bir terim.

Burun sesi

Kapalı ağızla ve dolayısıyla burundan çıkan sesleri kullanarak mırıldanır gibi şarkı söyleme.

Bûselik

1. Klâsik Türk müziğinde orta sekizlideki si sesi.
2. Klâsik Türk müziğinde kullanılan basit makam. İki çeşit dizisi mevcuttur. Biri dügâh (la) sesi üzerindeki (yerinde) Bûselik beşlisine hüseynî (mi) sesi üzerine aktarılmış bir Kürdî dörtlüsünün eklenmesiyle, diğeri ise dügâh sesi üzerindeki Bûselik beşlisine hüseynî sesi üzerinde bir Hicâz dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Çoğunlukla çıkıcı ve bazen çıkıcı-inici bir seyir özelliğine sahiptir. Karar sesi dügâh (la), güçlü sesi hüseynî (mi) ve bazen çargâh (do)'tır. Asma kararları, nevâ (re) sesi üzerine aktarılmış Hicâz ve çargâh (do) sesi üzerine aktarılmış Nikrîz çeşnileri ile hüseynî (mi) sesi üzerine aktarılmış Uşşâk dörtlüsüdür.

Bûselik-Aşîrân

Klâsik Türk müziğinde kullanılan Bûselik makamı çeşidi. İki tip dizi ile gösterilmektedir. Biri hüseynî sesi üzerine aktarılmış bir Hüseynî beşlisine dügâh (la) sesi üzerinde (yerinde) bir Bûselik beşlisi ve hüseynî aşîrân (mi) sesi üzerine aktarılmış bir Hüseynî beşlisinin eklenmesiyle, diğeri ise dügâh sesi üzerindeki Bûselik dizisine hüseynî aşîrân sesi üzerinde bir Hüseynî beşlisinin eklenmesiyle meydana getirilmiştir. İnici bir seyir özelliğine sahiptir. Karar sesi hüseynî aşîrân (mi), güçlü sesi hüseynî (mi)'dir. Asma kararları, nevâ (re) sesi üzerine aktarılmış Bûselik, Hicâz, Çargâh ve Nikrîz, çargâh (do) sesi üzerinde Çargâh, dügâh (la) sesi üzerine aktarılmış Bûselik ve Hicâz, rast (sol) sesi üzerine aktarılmış Nikrîz ve Çargâh çeşnileri ile ırak (bakiye diyezi almış fa) sesi üzerinde Eksik Ferahnâk beşlisi ve Segâh üçlüsü, yegâh (re) sesi üzerine aktarılmış Rast beşlisidir.

Bûselik Beşlisi

Klâsik Türk müziğinde dügah (la) sesi üzerinde (yerinde) Bûselik dörtlüsüne (Bkz. Bûselik dörtlüsü) bir tam ses yani bir tanînî eklenmesiyle meydana gelen beş sesli kalıp dizi.

Bûselik Dörtlüsü

Klâsik Türk müziğinde dügah (la) sesi üzerinde (yerinde) bir tam dörtlü oluşturacak şekilde dizilen dört sesten oluşan kalıp dizi.

Bûselik-Gerdâniye

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Bûselik makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Bûselik-Geveşt

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Bûselik makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Bûselik-Mâye

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Bûselik makamı çeşidi. Bazı teorisyenler tarafından Mâye makamının (Bkz. Mâye) bûselik (si) sesi üzerinde kalmış çeşidi olarak tanımlanmaktadır. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Bûselik-Nevrûz

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Bûselik makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Bûselik-Selmak

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Bûselik makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Bûselik-Şehnâz

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Bûselik makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Buvben

Kazaklarda tef'e verilen isim.

Bülür

Bkz. Bilür.

Büyük (=Majör) aralık

Bir majör dizideki ikili, üçlü, altılı, yedili aralıkların niteliği. Bkz. Küçük Aralık, Aralık.

Büyük Mücenneb

Klâsik Türk müziğinde iki ses arasındaki 8 komalık mesafeye verilen isim.

Büyük Mücenneb Bemolü

Klâsik Türk müziğinde iki ses arasındaki 8 komalık mesafeyi pest yöne doğru belirten Büyük Mücenneb işareti çeşidi.

Büyük Mücenneb Diyezi

Klâsik Türk müziğinde iki ses arasındaki 8 komalık mesafeyi tiz yöne doğru belirten Büyük Mücenneb işareti çeşidi.

Büyük Usûl

Klâsik Türk müziğinde 16 süreliden itibaren 124 süreliye kadar tüm usûlleri kapsayan usûl türü.

Büzürk (Büzürg)

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam. Hüseynî (mi) sesi üzerine aktarılmış bir Hüseynî beşlisine dügâh (la) sesi üzerinde (yerinde) bir Bûselik beşlisinin veya Bûselik dizisinin ve bunun üzerine de rast (sol) sesi üzerine aktarılmış bir Çargâh beşlisinin eklenmesiyle meydana getirilmiştir. İnici-çıkıcı bir seyir özelliğine sahiptir. Karar sesi rast (sol), güçlü sesi hüseynî (mi)'dir. Asma kararları, hüseynî (mi) sesi üzerine aktarılmış Kürdî ve nevâ (re) sesi üzerine aktarılmış Bûselik çeşnileri ile çargâh (do) sesi üzerinde Çargâh beşlisi, dügâh (la) sesi üzerine aktarılmış Bûselik çeşnisi ve yeden ile hüseynî aşîrân sesidir.

Büzürk-Gerdâniye

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Büzürk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Büzürk-Geveşt

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Büzürk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Büzürk-Mâye

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Büzürk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Büzürk-Nevrûz

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Büzürk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Büzürk-Selmek

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Büzürk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Büzürg-Şehnâz

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Büzürk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.